Tekniske framsteg er nådelause mot apparat, tekniske dippeduttar og måtar å gjere ting på. I språket derimot lever ofte uttrykka igjen, lenge etter at apparata har hamna på museum.
Gratulasjonstelegram var vanlege ved jubileum og bryllaup då eg var ung. Men dei manuelle telefonsentralane vart gamaldagse og overføldige, og signalstraumen vart automatisert. Telefax er på veg ut av samfunnslivet, og sjømannskulane slutta å utdanne telegrafistar rundt 1990. Snart stussar vi kanskje over korleis vi skal "leggje på røyret" også, ettersom telefon meir og meir vert assosiert med mobiltelefon. Uttrykket "å slå på tråden" derimot, har vist seg å vere seigliva.
Ein er ikkje sikker på korleis dette uttrykket oppsto, men i min barndom var det vanleg å ha fleire abonnement på same telefonnummer. Naboen vår og vi hadde ein telefon på deling, og vi ungane måtte springe til og frå når det ringde. Sidan vi hadde eitt nummer ilag, måtte det vere ein skilnad mellom det at nokon ringte til oss eller til dei. Når telefonen ringte ein gong var det til oss, var det tale om to ring var det til naboen. Korleis sentralbordpersonalet (kalla sentralborddamer den gongen) ringde ein eller to gonger i apparatet vårt veit eg ikkje, men eg veit at å trykkje fort ned (slå) ein gong på den dingsen som telefonrøyret stod (hang) i var det same som å slå nummeret 1. Telefonane hadde ikkje nummerskive, så det var sentralborddamene som sette over til mottakar, frå sentral til sentral gjekk det, og det kunne ta si tid. Hadde telefonen ei sveiv, kalla ein den sveivetelefon, og eitt raskt sveiv med sveiva var beskejed til sentralen at ein ønska ein samtale.
For å få summetone måtte ein ofte trykke litt på denne hendelen. Du har kanskje sett menn og kvinner trykkje på denne i eldre filmar, for å få kontakt med "the operator". Kanskje er det slik uttrykket "å slå på tråden" har oppstått? Sidan ein ville kome til å trykke nummeret 111 ved å gjenta tre slag på apparatet på denne måten, har eg høyrt at å ha naudnummer 111 var ein dårleg ide. Då naudnummera vart innførde på eit mykje seinare tidspunkt, vart dei difor 112, 113, og 110. (jmf. 911 i USA)
Ei anna forklaring eg har funne på internett er at det var mogleg å kommunisere via f.eks. løypestreng ved å banke på strengen. Eg tvilar likevel at denne tydinga er rett, då uttrykket ikkje ville hatt den utbreiinga det har, på den måten. I så fall trur eg heller at det ville ha stamma frå telegraf-teknologien, då dei sende elektriske impulsar ved å banke morsesignal på telegrafstasjonar. I så fall burde "å slå på tråden" kanskje hatt internasjonale forgreiningar. Så alt i alt trur eg mest på tolkinga om at ein måtte banke på apparata i eldre tider for å få antan summetone eller kontakt med sentralborddamene. Å slå på tråden, vart synonymt med å få kontakt med omverda.
Her var det enkelte pussige tanker. Gamle telefonapparater med sveiv hadde ingen summetone, de hadde telefondame. Summetonnen kom først da telefonen ble automatisert og fikk nummerskive. Da telefonapparatene fikk knappsats, ble gamle telefoner med fingerskive omtalt som sveivetelefoner, ingen husktblenger de gamle telefonene med dynamosveiv.
SvarSlettPå sentraler som mottar pulser fra fingerskive kan en simulere fingerskiva ved i stedet å slå på gaffelen. Ved å slå i helt rett takt kan en også slå siffer med mange pulser, helt opp til 10. Å slå på gaffelen for å få kontakt med «operator» er hensiktsløst. Med fingerskive finnes ingen «operator».